Võ Văn Hòe
Điều
chắc chắn rằng văn hóa dân gian đất Quảng sẽ không bị mất mát quá nhiều, đôi
khi bị mai một hoặc biến tướng ngay trong đời sống cộng đồng người Quảng nếu
như không có cuộc xâm lược của thực dân Pháp và đế quốc Mỹ suốt một thời gian
dài trong lịch sử. Khi
chiếm đất, thực dân hay đế quốc đều ra sức thực hiện giấc mộng biến con người
nơi đây thành nô lệ thì tất nhiên văn hóa cũng theo đó bị nô lệ hóa hoặc bị gạt
ra khởi đời sống cộng đồng của nó - nơi từ đó nẩy sinh nguồn văn hoá dân gian.
Sau khi vào phương Nam nắng gió khai phá đất đai lập nghiệp, những lưu dân tại
Quảng Nam đã mang theo nền văn hóa bản địa đi cùng để có thể vững tâm và an
nhiên tồn tại, đồng thời tiếp thu, cải tạo nền nếp sinh hoạt văn hóa đã có trên
vùng đất mới, xem như một thành tố mới được thiết lập. Nghĩa là những đặc trưng
cơ bản của vùng miền từ quê cũ vẫn được duy trì, tạo tiền đề cho giữ gìn, phát
huy, phát triển vốn văn hóa dân gian – dân tộc trên quê hương mới.
Chắc chắn đã có một bộ phận văn hóa dân
gian bị gạt ra khỏi đời sống nhân dân người Quảng, đôi khi tiêu cực hơn đã bị
các lực lượng ngoại xâm tiêu diệt làm mất đi gốc gác văn hóa bản. Không, hoặc
rất ít có cơ hội văn hoá dân gian được tiếp tục phát triển được trong cộng
đồng. Một bộ phận hoặc thành tố văn hóa khác tích cực trụ bám, chống đỡ và bằng
mọi cách tác động trở lại văn hóa ngoại nhập để giữ vững văn hóa bản, làm cho
văn hóa bản có khả năng đề kháng lại sự xâm lăng văn hóa. Bộ phận này thường
xuyên làm xuất hiện mâu thuẫn giữa văn hóa dân gian – dân tộc với văn hóa ngoại
lai thâm nhập vào theo chân lực lượng ngoại xâm. Một bộ phận khác với nhiều
điều kiện và hoàn cảnh khác nhau đã tìm mọi cách chạy thoát khỏi, tránh sự tiêu
diệt hoặc bị đồng hóa bởi văn hóa ngoại lai thâm nhập vào đi kèm với quyền lực.
Và trong trường hợp như vậy chắc chắn rằng khi chạy thoát chỉ kịp mang theo
những gì quý giá nhất, căn bản nhất có giá trị dân tộc, vùng miền nhất đi theo.
Biểu hiện của đặc trưng văn hóa này là các sinh hoạt văn hóa dân gian ngay tại
nơi đấu tranh chống lại ngoại xâm để sinh tồn, mà nơi diễn ra cuộc đấu tranh
quyết liệt để sinh tồn này thường diễn ra trong không gian nhà – làng – xóm.
Đặc biệt vẫn trụ bám nơi không gian làng. Thế nhưng thật đáng tiếc, một thời
gian dài các thiết chế cho văn hoá dân gian này trụ bám đã bị phá huỹ trong hai
cuộc kháng chiến giữ nước, theo đó vốn văn hoá dân gian tìm cách đọng lại trong
ký ức những người già.
Chính
vì vậy, qua hai cuộc kháng chiến chống ngoại xâm, người đất Quảng không chỉ đấu
tranh, phản ánh mối tương quan về mặt giai cấp thể hiện trong văn hóa dân gian
mà còn đấu tranh về mặt dân tộc để bảo vệ văn hóa của mình. Bởi tại không gian
văn hóa làng là nơi văn hóa dân gian lui về khu trú, giữ vững đặc trưng dân
tộc, vùng miền vốn thường xuyên bị văn hóa ngoại lại thâm
nhập làm phân rã, hoặc các lực lượng xâm lược tìm mọi cách để tiêu diệt. Sau
một trăm năm hết thực dân Pháp đến đế quốc Mỹ xâm lược, văn hóa dân gian đất
Quảng có nguy cơ bị thất truyền – thì cũng xem như bị loại ra khỏi đời sống
cộng đồng của người dân – nhiều hơn, nay đang tìm cách khôi phục và bắt đầu xây
dựng lại. Tìm đâu ra khi khói lửa chiến tranh và cuộc sống không có tự do đã
hủy hoại quá nhiều văn hóa, văn nghệ dân gian ? May thay còn các nghệ nhân nay
đã là những người “thất thập cổ lai hy”, họ còn nhớ và giữ gìn trong ký ức
những sinh hoạt văn hóa làng xã một thời. Trong điều kiện đó văn hóa dân gian
đất Quảng vẫn còn lưu giữ được những
mảng màu như chính nó vốn có xưa nay, dẫu rằng không giống như văn học nghệ
thuật đương đại hàn lâm nhưng rất quan trọng, bởi chính văn hóa dân gian đất
Quảng là chất xúc tác, luôn là bệ phóng vững vàng và yên tâm cho văn hóa đương
đại đất Quảng ngày nay phát triển.
Chính
đó, có thể nói rằng văn hóa dân gian đất Quảng luôn là nguồn cảm hứng như là
văn hóa mẹ, văn hóa gốc cho nhiều thế hệ văn nghệ sĩ trên xứ sở “Trung dũng kiên
cường” này lấy đó làm tiền đề cho các sáng tác của mình, không chỉ là văn
chương thơ phú mà cho hết thảy các loại hình nghệ thuật. Những câu thơ lục bát
mượt mà ngày nay há chẳng phải từ những câu ca dao dân dã ra đời trong đời sống
lao động sản xuất đó sao! Nghệ thuật tuồng chẳng phải là sự kết hợp giữa âm
nhạc dân gian với vũ điệu của những người chân lấm tay bùn mà có!...
Thế
nên, có thể thấy được rằng một khi rời khỏi lĩnh vực văn hóa, văn nghệ dân gian,
xem như vai trò của văn hóa, văn nghệ dân gian không còn tác dụng hàm chứa các
giá trị đặc trưng thì cũng đồng thời rời khỏi bản sắc văn hóa dân tộc – vùng
miền, mất đi bệ phóng cần thiết cho sự thăng hoa phát triển đặc trưng dân tộc.
Những
sáng tác trên tất cả các loại hình nghệ thuật, rất dễ dàng nhìn thấy mối tương
quan giữa văn hóa, văn nghệ dân gian và văn hóa hàn lâm đương đại đất Quảng chưa
bao giờ có sự rời nhau; không những không rời xa mà còn chưa bao giờ thiết lập
một đường ranh giới hẳn hoi “dân gian – không dân gian” ngay trên văn đàn đương
đại.
Chính
đó, văn hóa văn nghệ dân gian được xem như bệ phóng, như văn hóa mẹ, nghĩa là
mang đặc trưng dân tộc, vùng miền không phải do nó là dân gian mà bởi vì chính
nó đã mang trong mình đặc trưng văn hóa dân tộc, văn hóa Quảng, đã từng tìm mọi
cách thoát ra khỏi cuộc truy đuổi của thực dân, đế quốc để tồn tại.
Nay,
thực hiện Nghị quyết 23-NQ/TW của Bộ Chính trị ngày 16.6.2008 về
tiếp tục xây dựng và phát triển văn học, nghệ thuật trong thời kỳ mới, đội ngũ văn nghệ sĩ trên quê hương “chưa mưa đà thấm” phấn đấu sáng tạo nhiều tác phẩm văn học,
nghệ thuật có giá trị tư tưởng và nghệ thuật cao, có tác dụng to lớn xây dựng
con người; vừa có tác dụng định hướng, vừa đáp ứng nhu cầu văn hoá – tinh thần
ngày càng cao của nhân dân.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét